جادوی شرق در سمرقند
تاریخ انتشار: ۳۰ فروردین ۱۴۰۳ | کد خبر: ۴۰۱۵۰۳۰۳
نورپردازی رنگارنگ مدرن امروزی جلوه این عناصر را جادوگرانه صد برابر میکند. مشتاقانه گوشی خود را درآورده و با کنجکاوی تمام دنبال زاویهای با ثبات میگردم که حداکثر قابلیت ممکن را برای انتقال این فضای سحرانگیز داشته باشد. بعد از گرفتن چند عکس همچون ارشمیدوسی که قانون تفاوت وزن در آب و بیرون آن را کشف کرده باشد، مشتاقانه چند عکس و ویدئوی کوتاه را برای خواهرم میفرستم.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
«میادین شهری ضمن تعریف عملکردهای اجتماعی و ویژگیهایی که در اثر مکانیابی در شهر پیدا کرده بودند، از ابعاد زیباییشناسی نیز در ساختار کالبدی شهرهای این دوران قابل توجه هستند. ایجاد مجموعههایی از بناهای یادبود حول یک میدان روباز با محور مرکزی و با قابلیتی همچون گذر، از ویژگیهای معماری و شهرسازی دوره تیموری است که این ویژگی در معماری و شهرسازی دوره صفوی نیز وجود دارد. معماری بومی منطقه آذربایجان ما در سه شیوه معماری ایران ازجمله شیوه آذری در دوره تیموری و اصفهانی در عهد صفوی است و این دو شیوه ویژگیهای مشترک زیادی ازجمله در ساختار میادین دارند که در شیوه اصفهانی برخی ویژگیها تکمیل شده و در برخی موارد از لحاظ عملکرد میدان بر اساس خاستگاه معماری آن ناحیه، ویژگیهایی بدان افزوده شده است. میادین عهد تیموری بیشتر جنبه اجتماعی و فرهنگی داشتند.»
سه مدرسه الغ بیگ، طلاکاری و شیردار، سه ضلع از مستطیلی را که میدان ریگستان نام دارد، پر میکنند. مجموعه این میدان، متعلق به معماری تیموری بعد از حیات تیمور گورکانی است. در کتیبه سردر مدرسه الغبیگ، تاریخ هر سه ۸۲۰ هجری قمری هک شده است؛ این تاریخ ۱۳ سال بعد از مرگ تیمور را نشان میدهد.گویا عناصر تشکیلدهنده میدان ریگستان در قرن نهم هجری یا شانزدهم میلادی به غیر از مدرسه الغبیگ از بین رفته و دو مدرسه دیگر بعداً در این میدان قد برافراشتهاند. مدرسه الغبیگ مرکز علمی و فرهنگی ماوراءالنهر در زمان تاسیس خود بوده است. دانشمندان مسلمان بزرگی از سراسر سرزمینهای اسلامی به آنجا رجوع داشته، در آن درس خوانده یا به تدریس در آن اشتغال داشتند. از میان آنان میتوان به علمایی چون محمد خوافی از خواف خراسان و قاضیزاده رومی از بورسا، در اقصای غرب آناتولی اشاره کرد؛ قاضیزادهای که خود به همراه استادش غیاثالدین جمشید کاشانی رصدخانه الغبیگ را در سمرقند به راه انداخت. از دیگر اخترشناسان معروف، میتوان به علی قوشچی اشاره کرد یا شاعری چون عبدالرحمان جامی که در این مدرسه حضور داشته است.
مدرسه الغبیگ با الگوی مساجد چهار ایوانی ایرانی ساخته شده است. ابعاد پلان آن مستطیلی به ابعاد ۵۶ در ۸۱ متر است که حیاط مربع شکلی در وسط آن به طول ضلع ۳۰ متر قرار گرفته است. این مدرسه و بناهای دیگر میدان ریگستان که بزرگترین جاذبه تاریخی- جهانگردی ازبکستان امروز را تشکیل میدهد، در دوره اتحاد جماهیر شوروی طی دو مرحله در سالهای ۱۹۳۲ و ۱۹۶۵ میلادی مورد ترمیم اساسی قرار گرفته است.ریگستان را الگویی بینظیر و درخشان از یک مجموعه معماری شهری دانستند که در زمان احداث خود بناهای متعدد با کارکردهای گوناگون مذهبی و مدنی دور تا دور را در برگرفته بود.
مدرسه شیردار که رو به روی الغبیگ ضلع مقابل مستطیل میدان ریگستان را تشکیل میدهد تقریباً یک قرن بعد از مدرسه الغبیگ در قرن هفدهم میلادی ساخته شده است. تو گویی این تکرار آینهگون، هماهنگی ذاتی معماری دوره تیموری را به رخ میکشد و از برقراری توازنی بین فضاها و حجمهای متناظر حکایت میکند و همچون دو قطب مغناطیس بسیار پرقدرت جاذبه افسانهای و سحرانگیز را در این «میعادگاه»، نامی که اهل سمرقند برای میدان ریگستان انتخاب کردهاند، تشکیل میدهد.
در ضلع سوم، مدرسه طلاکاری قرار گرفته است. وقتی رو به روی میدان ریگستان میایستی، سمت راست مدرسه الغ بیگ، سمت چپ مدرسه شیردار و در رو به رو مدرسه طلاکاری قرار دارد.«این مدرسه که ساخت آن به دستور امیر سمرقند در سال ۱۶۴۶ میلادی آغاز شد و تا میانههای دهه ۱۶۶۰ به درازا انجامید، واپسین سازهای بود که به گِـردایه آثار معماری میدان «ریگستان» افزوده شد.«مدرسه طلاکاری» آینهوار بودن میدان را کامل و این میدان را نماد شهر سمرقند کرد. ساخت این مکان به جای کاروانسرای «میرزائی» برای پیریزی یک مدرسه و مسجد جامع پیگیری شده بود. طلاکاری در گوشه شمالی میدان ریگستان جای گرفته و دارای دو طبقه و هشت غرفه است. این بنا دارای یک گنبد بلند فیروزهای است و در زیر گنبد، کاشیکاری و گچبری فراوانی به چشم میخورد. از این مدرسه در جایگاه مسجد جامع و جایی برای برپایی نماز جمعه بهرهوری میشدهاست.»
میدانی که در سال ۲۰۰۱ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد، توجه گردشگران و جهانگردان بسیاری را از اقصی نقاط جهان به خود جلب میکند و به وعدهگاه رویدادهای فرهنگی،هنری زیادی در این شهر رویایی تبدیل میشود.
منابع:
۱-گالینا،آ،پوگا چنگووا،پاییز ۱۳۸۷، شاهکارهای معماری آسیای میانه سدههای چهاردهم و پانزدهم میلادی ترجمه سید داوود طبایی.
۲-صفار، پریسا و کاظم زاده رائف، محمدعلی،۱۴۰۰،سیری در تجارب کالبدی میادین شهری ایران و ترکستان در دوران تیموری و صفوی (نمونه موردی: میدان ریگستان و میدان نقش جهان)، هشتمین کنفرانس ملی پژوهشهای کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری،تهران،https://civilica.com/doc/۱۳۳۱۸۳۰.
۳ -«مراکز دیدنی سمرقند».سایت اطلاعرسانی کشورهای مستقل همسود.بایگانیشده ازاصلی در۱۱ دسامبر ۲۰۲۱. دریافتشده در ۴ ژوئن.
محمدرضا محمدىنجات - مستند ساز و پژوهشگر
منبع: جام جم آنلاین
کلیدواژه: سمرقند سنتی نورپردازی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت jamejamonline.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «جام جم آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۱۵۰۳۰۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
«دریای پارس» یادگاری برای ایران به بهانه روز خلیج فارس
محمد زکیزاده، مستند «دریای پارس» به کارگردانی منوچهر طیاب که در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تولید شده است؛ موقعیت جغرافیایی، تاریخ تمدن و فرهنگهای گوناگون منطقه خلیج فارس و دریای عمان را به تصویر میکشد.
در «دریای پارس» موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیک خلیج فارس و دریای عمان بر اساس تاریخ تمدن عیلام، اکد، سومر، کلده، آشور، بابل، ایران و فرهنگهای گوناگون منطقه، مراکز تمدنهای کهن ایرانی در کرانه خلیج فارس بررسی میشود.
این مستند با نام «خلیج فارس» آغاز میشود و با نمایش پی در پی نقشههای کهنی که از دیرباز از جغرافیدانان غربی و مسلمان ماندهاند بر اصالت این نام صحه میگذارد. سپس سفر خود را از جلگه خوزستان آغاز میکند و به گشت و گذاری گسترده در جزیرههای ایران میپردازد.
مراسم عاشورای بوشهر، لنج سازی، معابد پالمیری خارک، فجایعی که اروپاییان، دزدان دریایی انگلیس و ... در این مناطق به بار آوردهاند، چگونگی باز پس گیری هرمز از پرتغالیها از جمله مواردی است که در این فیلم نمایش داده میشود.
سابقه تاریخی جزیره خارک، داستان سفر واسکودوگاما پرتغالی و آمدن آلبر کرک به خلیج فارس و آغاز دوران استعمار تا دوران جنگ جهانی اول، مبارزات مردم جنوب علیه استعمار، موقعیت جزایر قشم، کیش، تنب بزرگ، تنب کوچک دیگر سرفصلهای این فیلم را تشکیل داده است.
منوچهر طیاب مستندساز، نویسنده و منتقد که یکی از چهرههای تاثیرگذار دنیای مستند به شمار میرود، در سال ۱۳۱۶ در تهران به دنیا آمد. او دانشآموخته رشته معماری از دانشگاه فنی وین و تحصیلکرده رشته کارگردانی سینما و تلویزیون و طراحی صحنه از دانشکده سینمایی آکادمی دولتی موسیقی و هنرهای نمایشی وین بود.
او از سال ۱۳۴۲ با ساخت فیلمی درباره سفالهای قدیمی ایران به مستندسازی روی آورد و نزدیک به ۱۰۰ فیلم ارزشمند میراث فرهنگی و تاریخی را کارگردانی کرده است. طیاب استاد رشته سینما در دانشکده هنرهای دراماتیک و تلویزیون، سرپرست رشته سینماتوگرافی و عکاسی دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی تهران و عضو هیئت داوران یونسکو در جشنواره بینالمللی فیلم کوتاه لهستان بود و از جمله آثار مستند او میتوان به «البرز»، «زاگرس گهواره تمدنی کهن»، «نقاشی ایران»، «دروازه ملکوت»، «وانگه روان جهان گله کرد» و ... اشاره کرد.
همچنین همزمان با برگزاری سیزدهمین دوره جشنواره بینالمللی سینماحقیقت، ضمن نکوداشت منوچهر طیاب و نمایش آثار منتخب وی، از این پیشکسوت سینمای مستند با اهدای نشان فیروزه حقیقت تقدیر شد. طیاب غیر از مستندسازی و عکاسی به عنوان شاخههای اصلی فعالیت خود، در حوزه ایرانشناسی نیز نامی آشناست و در زندگی خود به طور پیوسته برای معرفی ایران با ابزار فیلم و مستند تلاش کرد.
بسیاری از مستندسازان طیاب را به عنوان یک ایرانشناس عاشق میشناسند که مسیر صادقانهای را در زندگی پیش گرفته و او به همراه ایرج افشار، خسرو سینایی و منوچهر ستوده را از کسانی عنوان میکنند که گویی جهان هستی آنها را به عنوان پیامبران فرهنگ برگزیده است.
از جمله آثار منوچهر طیاب که در جشنوارههای مختلف مورد تقدیر واقع شدهاند، میتوان به فیلمهای «سفال/ سرامیک» (۱۳۴۲) - برنده دلفان نقره، «ریتم» (۱۳۴۳) - فیلم منتخب یونسکو برای تدریس در مدارس سینمایی- دیپلم افتخار از جشنواره وین، «خوزستان» (۱۳۴۳)، «دزفول/ شوشتر» (۱۳۴۴)، «کران تا کران» (۱۳۴۴)، «قالی» (۱۳۴۵)، «جزیره قشم» (۱۳۴۶)، «سپاهی دانش» (۱۳۴۷)، «مسجد جامع اصفهان» (۱۳۴۸) - دیپلم افتخار جشنواره فیلم برلین، «دریای پارس» (۱۳۴۸)، «ایران سرزمین ادیان» (۱۳۴۹) - دیپلم افتخار جشنواره وین، «سیر خط در ایران» (۱۳۴۹)، «سوی شهر خاموش- دزفول» (۱۳۴۹)، «آبادان» (۱۳۵۰)، «سوزنبان» (۱۳۵۰)، «کاریکاتوریست» (۱۳۵۰)، «جنگ خروس» (۱۳۵۰)، «شبهای تهران- ۷ قسمت» (۱۳۵۰)، «زنها و حرفهها» (۱۳۵۰)، «خیمه شببازی» (۱۳۵۱)، «تیاتر رو حوضی» (۱۳۵۱)، «نمایشگاه نقاش امپرسیونیستها» (۱۳۵۱)، «نمایشگاه جواهرات» (۱۳۵۱)، «نمایشگاه شیشه و سفال» (۱۳۵۱)، «نمایشگاه نقاشی کودکان» (۱۳۵۲)، «کاخ چهلستون» (۱۳۵۲)، «کاخ هشتبهشت» (۱۳۵۲)، «کاخ عالیقاپو» (۱۳۵۲)، «مسجد شیخ لطفالله» (۱۳۵۳)، «معماری دوران صفوی» (۱۳۵۴) - برنده دلفان طلایی، «معماری دوران سلجوقی» (۱۳۵۴)، «معماری دوران ایلخانی» (۱۳۵۴)، «معماری دوران تیموری» (۱۳۵۴)، «معماری آستان قدس رضوی» (۱۳۵۵)، «اصفهان هندسهای بر مقیاس انسانی» (۱۳۵۵) - دیپلم افتخار جشنواره سینمایی مسکو، «ساخت کاشی معرق» (۱۳۵۵) و «تعمیر نقاشیهای دیواری» (۱۳۵۵) اشاره کرد.
منوچهر طیاب کارگردان نامآشنای سینمای مستند ایران بامداد روز سهشنبه ۴ شهریور سال ۱۳۹۹ در سن هشتاد و سه سالگی در بیمارستانی در وین از دنیا رفت.
باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری سینما و تئاتر